15. Geisterbahn, Ursula Krechel
Vor geraumer Zeit habe ich “Landgericht” von ihr gelesen. Nun bin ich etwa in gut der Hälfte von “Geisterbahn”. Ich lese Krechel gern (Wär’ mal ‘n Projekt: Besprechungen von Büchern, die man NICHT mag). Eins ist klar: sie mag Land und Dörfer und sie schreibt ausgiebig über Städte, hier über Trier – ihre Geburtsstadt, wie ich grade erfahre. Dann: Das Grauen der Nazizeit und der gnadenlose und effektive Horror der damaligen (und vielleicht auch jetzigen) Bürokratie wird von ihr so an Einzelschicksalen beschrieben, dass du erschüttert bist und erneut melancholisch wirst. Wie viele Nazis sind ungeschoren davongekommen! Und wie ähnlich sind die inneren Überzeugungen vieler Leute nach wie vor denen der SA! “Sprich richtiges Deutsch!” herrschte der Lehrer die Sinti- und Romakinder an. Na? Was sagt er heute?
Der “Roman” ist aus zuerst unverbunden scheinenden Teilen zusammengesetzt. Bestimmt hat Ursula Krechel sie auch nicht in der Reihenfolge, in die sie im Buch erscheinen, verfasst. Der Leser setzt sie letztendlich zusammen.
Krechels Schreibweise ist imaginativ. “Lucie Dorn hatte eine feine Art, die Schultern zu heben und wieder fallen zu lassen.”, “…vielleicht war es die erste Station eines geplanten Verschwindens…”, “MEINVATER kratzte mit der Gabel über den Teller…”
Reflektiv tritt sie auch immer wieder aus der Handlung heraus, was beim Leser einen aufweckenden Effekt hat. “Ist Schreiben nicht immer ein Temperaturwechsel, Schock des Unerwarteten?”, “Die Hitlerjungend hat das Fischen nicht gelehrt…wer Forellen mit der Hand fängt,muss allein sein…da hilft kein Gemeinschaftsgeist, Lieder und Marschtritte vertreiben die Fische…”, “…so ein Auto ist ein Liebesgehäuse, eine angesparte Freiheit.”, “…dies gilt allerdings nur für Herrenmenschen. Gibt es Damenmenschen?”,“Jetzt trat der Onkel und die Tante auf den Plan. Das war schon lange zu erwarten gewesen. Aber ich hatte sie aufgehalten. Bitte noch nicht! Ich wurde mir der Macht des Erzählens bewusst, mit einem kleinen Rippenstoss konnte ich jemanden an eine bestimmte Stelle schieben oder wieder hinauskatapultieren.”, “Und ihm dämmert, dass es eine Eigentümlichkeit der Deutschen ist, Menschen zu verbrennen, aber Dokumente, die für ihre Transporte in die Todeslager angefertigt worden sind, werden nicht verbrannt.”, “Während ich schreibe, sage ich mir, bloss nicht naiv werden, Bernhard, bloss keinen kindlichen Blick, bloss keine Fälschung. Dann falle ich mir schreibend ins Wort…”, “Es ist nicht nett, wenn ich sie einfach das Museumsmädchen nenne, aber besser so, als einen unkleidsamen Namen für sie zu erfinden.”
Wortspiele und Epiphanien kommen auch vor, wie etwa “Keuchen und Gekeuchtwerden…”, “Sie teilen den Verlust, aber sie teilen sich nicht mit.”, “Alle Vögel fliegen hoch, und sie sitzt ganz nah an der Sonne.”, “Viele Wörter waren wie Züge, und sie fuhren alle in eine Richtung.”
Das sind nur Beispiele. Du wirst andere finden.
Der Roman weist über sich hinaus. Ursula Krechel verbirgt nicht, dass sie auch Lyrik und Dramaturgie beherrscht.
Am besten hat mir bisher der Teil mit den Schulkindern gefallen. Die Kinder lernen singen. Krechel verwebt das Marienlied aus der Deutschen Messe von Schubert, das Lied von den Drei Zigeunern, Nikolaus Lenaus Leben, Lieben und Wahnsinn, dreifach haben sie mir’s gezeigt, die liebevoll beschriebenen Schulkinder, das Brummen Bernhards, den Eismann, die Schulglocke, die Nachkriegsverordnungen über Zigeuner (“Polizeiverordnung zur Bekämpfung der Zigeunerplage”, “Leitfaden zur Bekämpfung des Zigeunerunwesens”) und die Kopfstimmen zu einem lyrischen und auch fast hymnischen Ganzen. Hier in diesem Jammertal. “Herr Lehrer, das Annchen weint!”
“Iris hat gar nichts gedacht, wir hatten alle nichts gedacht, wir denken häufig gar nichts, und gerade das ist schön” (S.381)
“Wenn sie aus Paris kamen, dachten wir, fahren die Züge langsamer. Nach Trier zu fahren, war eine lästige Pflicht. Sie trödelten, sie hatten Verspätung, sie wollten immer nach Paris fahren und nie mehr zurück” (S.391)
“Alle ihre Sommersprossen waren jetzt Herbstsprossen” (451)
“Und ihm dämmert, dass es eine Eigentümlichkeit der Deutschen ist, Menschen zu verbrennen, aber Dokumente, die für ihre Transporte in die Todeslager angefertigt worden sind, werden nicht verbrannt.” (Ursula Krechel)
“Was die Nazis nicht geschaff hatten, die Kommunisten auszurotten, sagte sich Willi Torgau, das versuchte die Bundesrepublik mit sanfteren Methoden.” (455)
“Und dann der Tiber. Er war nicht breiter als die Mosel, er redete die Stadt nicht an, blieb für sich in seinem erzwungenen Bett, nur für die Insel, ebenso steinern…, machte er Platz. Aber wie sein Verlauf die Stadtviertel gliederte, da war kein Schlängeln, Schwänzeln wie bei der Mosel, sondern eine strenge Würdeform.” (487)
Lese grade “Landgericht” von Ursula Krechel wieder. Eben schildert sie die Zeit des Aufkommens der Nazis (aus der Perspektive eines jüdischen Assessors, der bald emigrieren wird). Hab ungute Gefühle: sind wir heut nicht in einer ganz ähnlichen Situation? Nur ham wirs mit Moslembrüdern zu tun.
Guckt D an: da hat selbst die “Befreiung” vom Hitlerregime net viel genutzt. Schon bald nannten sich die Altnazis “Entnazifizierungsopfer” und vom fruchtbaren Schoss aus dem dies kroch brauchn wir ja net zu reden, oder, Herr Bouffier?
Ursula Krechel, Hayalet Tren
Bir süre önce “Landgericht” adlı kitabını okumuştum. Şimdi de “Geisterbahn ”ın yarısındayım. Krechel okumayı seviyorum (bu bir proje olabilir: sevmediğiniz kitapların incelemeleri). Açık olan bir şey var: Kırsal bölgeleri ve köyleri seviyor ve şehirler hakkında kapsamlı bir şekilde yazıyor, burada Trier hakkında – yeni öğrendiğim gibi doğduğu şehir. Sonra: Nazi döneminin dehşetini ve o zamanki (ve belki de şimdiki) bürokrasinin acımasız ve etkili dehşetini tek tek vakalarda öyle bir anlatıyor ki şok oluyor ve yeniden melankoliye kapılıyorsunuz. Kaç tane Nazi cezasız kurtuldu! Ve birçok insanın içsel inançları hala SA’nınkilere ne kadar benziyor! Öğretmen Sinti ve Roman çocuklara “Düzgün Almanca konuşun!” dedi. Eee? Bugün ne diyor?
“Roman” ilk bakışta birbiriyle bağlantısız gibi görünen bölümlerden oluşuyor. Ursula Krechel bunları kesinlikle kitapta göründükleri sırayla yazmamıştır. Okuyucu nihayetinde onları bir araya getiriyor.
Krechel’in yazım tarzı hayal gücüne dayanıyor. “Lucie Dorn’un omuzlarını kaldırıp tekrar indirmek gibi güzel bir yöntemi vardı.”, “…belki de planlı bir kayboluşun ilk aşamasıydı…”, “BABAM çatalıyla tabağın üzerini çizdi…”
Yansıtıcı bir şekilde, okuyucu üzerinde uyandırıcı bir etkiye sahip olan olay örgüsünün dışına da tekrar tekrar adım atıyor. “Yazmak her zaman bir sıcaklık değişimi, beklenmedik bir şok değil midir?”, “Hitler Gençliği size balık tutmayı öğretmedi… elle alabalık yakalarsanız, yalnız olmalısınız… topluluk ruhu yardımcı olmaz, şarkılar ve marşlar balıkları uzaklaştırır…”, “… böyle bir araba bir aşk kutusu, biriktirilmiş bir özgürlüktür.”, “… ama bu sadece erkek erkekler için geçerlidir. Bayan erkekler var mı?”, ”Şimdi amca ve teyze sahneye çıktı. Bu uzun zamandır bekleniyordu. Ama ben onları durdurmuştum. Lütfen, daha değil! Hikâye anlatmanın gücünü fark ettim, kaburgalara küçük bir itmeyle birini belli bir yere itebilir ya da tekrar dışarı fırlatabilirdim.”, ‘Ve Almanların insanları yakmasının bir özellik olduğunu, ancak ölüm kamplarına nakledilmeleri için hazırlanan belgelerin yakılmadığını fark etti.’, ”Yazarken kendime diyorum ki, saf olma Bernhard, çocuksu görünme, hiçbir şeyi taklit etme. O zaman yazarken kendimden geçeceğim…”, ‘Ona sadece müze kızı demem hoş değil, ama bu ona soyunulabilir bir isim icat etmekten daha iyi.’
“Soluk soluğa…”, “Kaybı paylaşıyorlar ama kendilerini paylaşmıyorlar.”, “Bütün kuşlar yüksekten uçar, o ise güneşe çok yakın oturur.”, “Birçok kelime tren gibiydi ve hepsi tek bir yöne gidiyordu.” gibi kelime oyunları ve epifaniler de var.
Bunlar sadece örneklerdir. Başka örnekler de bulacaksınız.
Roman kendi ötesine işaret ediyor. Ursula Krechel aynı zamanda bir şiir ve dramaturji ustası olduğunu da gizlemiyor.
Şimdiye kadar en sevdiğim bölüm okul çocuklarının olduğu bölüm oldu. Çocuklar şarkı söylemeyi öğreniyor. Krechel, Schubert’in Alman Ayini’nden Marian şarkısını, Üç Çingene’nin şarkısını, Nikolaus Lenau’nun hayatını, aşkını ve deliliğini, bana üç kez gösterdiler, sevgiyle betimlenen okul çocuklarını, Bernhard’ın mırıldanmasını iç içe geçiriyor, Dondurmacı, okul zili, çingenelerle ilgili savaş sonrası yönetmelikler (“Çingene vebasıyla mücadele için polis yönetmeliği”, “Çingenelikle mücadele rehberi”) ve kafa sesleri lirik ve neredeyse ilahi gibi bir bütün oluşturuyor. İşte bu gözyaşı vadisinde. “Öğretmenim, küçük kız ağlıyor!”
“İris hiçbir şey düşünmedi, hepimiz hiçbir şey düşünmedik, çoğu zaman hiçbir şey düşünmeyiz ve güzel olan da tam olarak budur” (s.381)
“Paris’ten geldiklerinde trenlerin daha yavaş gittiğini düşünüyorduk. Trier’e seyahat etmek bir angarya gibiydi. Oyalandılar, geç kaldılar, hep Paris’e gitmek ve bir daha geri dönmemek istediler”(s.391)
“Bütün çilleri artık sonbahar çilleriydi” (451)
“Ve Almanların insanları yakmasının bir özellik olduğunu, ancak ölüm kamplarına nakledilmeleri için hazırlanan belgelerin yakılmadığını fark eder.” (Ursula Krechel)
“Willi Torgau kendi kendine, Nazilerin komünistleri ortadan kaldırmayı başaramadığını, Federal Cumhuriyet’in daha yumuşak yöntemlerle yapmaya çalıştığını söyledi. “(455)
“Ve sonra Tiber. Moselle’den daha geniş değildi, şehre hitap etmiyordu, zoraki yatağında kendi kendine kalmıştı, sadece ada için, aynı taşlık gibi… yer açmıştı. Ama mecrasının mahalleleri bölüşme biçiminde Moselle gibi kıvrımlı, sallantılı değil, katı, ağırbaşlı bir biçim vardı.” (487)
Şu anda Ursula Krechel’in “Landgericht” adlı kitabını tekrar okuyorum. Nazilerin yükseliş dönemini anlatıyor (yakında göç edecek olan Yahudi bir eksperin bakış açısından). İçimde kötü hisler var: Bugün de çok benzer bir durumda değil miyiz? Sadece Müslüman kardeşlerimizle uğraşıyoruz.
Almanya’ya bakın: Hitler rejiminden “kurtuluş” bile pek yardımcı olmadı. Kısa süre sonra eski Naziler kendilerini “denazifikasyon kurbanları” olarak adlandırmaya başladılar ve bunun hangi bereketli rahimden geldiğini konuşmamıza gerek yok, değil mi Bay Bouffier?
remainsoftheday 